De Nota van Uitgangspunten (NvU) van de gemeente Amsterdam voor de herinrichting van het Marineterrein stuit van verschillende kanten op kritiek. Zowel de Werkgroep Ontwikkeling Marineterrein (WOM) als de nieuwswebsite Marinekwartier.com en Erfgoedvereniging Heemschut doen in een inspraakreactie voorstellen voor aanpassing van de in de nota uiteengezette plannen. Die voorstellen zijn echter in veel opzichten met elkaar in tegenspraak. Wel eens zijn de drie organisaties het over het feit dat er op het Marineterrein aanzienlijk meer openbaar groen dient te worden aangelegd dan in de NvU is voorzien.
Uiterst kritisch is de WOM, die haar bezwaren uiteenzet in een doorwrochte inspraaknotitie die mede is ondertekend door Mediamatic en een tiental bewonersorganisaties uit stadsdeel Centrum. Een voornaam bezwaar van de werkgroep betreft de voorgenomen bouw van de geplande nieuwbouwwijk in rechthoekige blokken. Die ‘strokenbouw in een dwingend rechtlijnig kader’ doet volgens de WOM in geen enkel opzicht recht aan zowel het stedenbouwkundig beeld van Amsterdam als de (cultureel-)historische waarde van het Marineterrein.
Een ander bezwaar van de werkgroep betreft de voorgestelde hoogte van vier meter van de bouwlagen in de nieuw te bouwen woonblokken. Als die hoogte naar drie meter zou worden teruggebracht, biedt dit volgens berekeningen van de bewonersorganisaties de mogelijkheid om het aantal te realiseren woningen uit te breiden van 800 naar 1000, terwijl de nieuwbouw dan vooral aan de randen van het gebied minder hoog hoeft te worden. Om te voorkomen dat de bewoners van aangrenzende straten in de toekomst tegen een ‘muur’ van nieuwbouw aan moeten kijken, zou de hoogte van de nieuwbouw langs de Dijksgracht en de Kattenburgerstraat moeten worden vastgesteld op maximaal 15 meter, vindt de WOM.
Hoger bouwvolume
Een harde eis van de werkgroep is de aanleg van een aaneengesloten stadspark met een substantiële hoeveelheid groen. In die eis kan ook de initiatiefnemer van de website Marinekwartier.com zich vinden. In tegenstelling tot de WOM pleit deze website in haar inspraakreactie echter juist voor een hoger bouwvolume. ‘Mijns inziens is een maximale bouwhoogte van 50 meter of meer voor een aantal gebouwen een goede manier om meer bouwvolume op hetzelfde oppervlak te realiseren, waardoor ter hoogte van het maaiveld meer ruimte ontstaat.’
Marinekwartier.com is het met de werkgroep eens dat een bouwlaag van vier meter wel erg veel van het goede is. Kostbare ruimte wordt zo verspild, ruimte die beter gebruikt zou kunnen worden voor meer wooneenheden zodat elders meer ruimte komt voor groen. Maar dat moet dan wel groen worden in de vorm van een park met verschillende zichtlijnen en beplantingshoogtes. Op dit moment wordt de Voorwerf vooral gebruikt voor ‘platte recreatie’, aldus de stevige kritiek van Marinekwartier.com, ‘met als gevolg een overvloed aan foutgeparkeerde fietsen en deelscooters, afval in de perken en geluidsoverlast van dronken bezoekers. Bedenk van tevoren hoe deze overlast door middel van een doordachte inrichting van het gebied voorkomen kan worden.’
Zeventiende-eeuwse muur
Een opvallende wens van de website, die specifiek is opgezet om de ontwikkelingen op het Marineterrein te volgen, is de sloop van een zo groot mogelijk deel van de muur langs de Kattenburgerstraat omdat die de verbinding met de bestaande woonwijk op Kattenburg in de weg staat: ‘Creëer geen eiland op een eiland en haal zoveel mogelijk van deze barrière weg’. Het hoeft weinig verbazing te wekken dat erfgoedvereniging Heemschut in haar inspraakreactie precies het tegenovergestelde bepleit. ‘Door gebouwen uit verschillende bouwperioden te beschermen blijft de historische ontwikkeling van het Marineterrein ook in de toekomst zichtbaar. Heemschut denkt daarbij onder meer aan de muur aan de Kattenburgerstraat uit de zeventiende eeuw.’
Heemschut maakt in haar reactie weinig woorden vuil aan de geplande nieuwbouw. Haar belang ligt vooral in het bewaren van het ‘eigenzinnige, maritieme karakter’ van het gebied. Voor dat doel dienen de meest bijzondere en beeldbepalende gebouwen op het Marineterrein formeel te worden beschermd. Ook moet rekening worden gehouden met het huidige modernistische ontwerp van de buitenruimte, waarin gras een ‘doorlopend tapijt’ is, terwijl bomen de functie hebben om wegen en looproutes te markeren en te omlijsten. Om de eigenheid van het gebied te bewaren, zou het volgens Heemschut het beste zijn om de meest bijzondere en beeldbepalende gebouwen op het Marineterrein formeel te beschermen door ze aan te wijzen tot gemeentelijk monument of door ze een hoge waardering op de gemeentelijke erfgoedkaart te geven.
Co-creatie
Inmiddels is de inspraaktermijn gesloten. De binnengekomen inspraakreacties zullen de komende weken worden verwerkt in een Nota van Beantwoording die samen met de definitieve Nota van Uitgangspunten zal worden toegevoegd aan de projectnota Marineterrein. Naar verwachting wordt deze in het derde kwartaal van 2022 ter vaststelling aan de gemeenteraad voorgelegd. Onduidelijk is of in dit traject nog een rol is weggelegd voor omwonenden, maar voor de WOM staat als een paal boven water dat de gemeente de bewoners serieus bij de verdere planvorming dient te betrekken.
‘De voorafgaande inspraakprocedures zijn volstrekt onvoldoende geweest. De buurten (omwonenden en belanghebbenden) voelen zich onvoldoende gehoord en zijn onvoldoende betrokken bij de plannen en er is geen gebruik gemaakt van de aanwezige expertise in de buurt.’ Dat moet anders, vindt de werkgroep. ‘De gemeente dient er in het vervolgtraject voor te zorgen dat omwonenden en belanghebbenden niet alleen de kans krijgen om mee te denken over de invulling van het stedenbouwkundig ontwerp, maar dat er ook ruimte komt voor co-creatie door de bewoners. Wij willen geen inspraak achteraf, maar serieus meedenken en mee-ontwerpen’, aldus de WOM.